Einde ISDN tijdperk

Op zondag, 1 september 2019, neemt KPN na bijna 25 jaar afscheid van isdn, een technologie die veel heeft betekend voor de ontwikkeling van internet en die het verbazend lang heeft volgehouden. Hoewel KPN zelf spreekt van stoppen op deze datum, zijn we feitelijk nog niet van isdn af. Vanaf dit moment tot 1 oktober 2021 bouwt het bedrijf die internettechnologie af. Het stoppen heeft niet alleen gevolgen voor KPN-klanten, maar ook voor klanten van andere providers, zoals Telfort, Tele2 en Dean, die isdn via KPN's netwerk aanbieden.

ISDN telefoonkaart PTT Telecom

Als eerste begint KPN nu met het gefaseerd afsluiten van isdn2-aansluitingen en meervoudige pstn-aansluitingen. Isdn staat voor integrated services digital network en werkt via het telefonienetwerk van KPN. Dankzij de techniek heb je twee digitale kanalen over een enkele lijn met verschillende telefoonnummers. KPN meldt ook te stoppen met isdn1, maar dat is in feite isdn2 met een ongebruikt kanaal. Pstn staat voor public switched telephone network en is de naam voor het traditionele telefonienetwerk. Daaronder valt naast het digitale isdn ook het aloude analoge pots, oftewel plain old telephone service. KPN start met het uitfaseren van meervoudige pstn, dus meervoudige telefoonlijnen. Het bedrijf stopt niet met enkelvoudige pstn.

Alarmen, liften en faxen

KPN maakte in april 2017 bekend dat het de stekker uit isdn ging trekken om klanten ruimschoots de tijd te geven om op alternatieven over te stappen. Er blijken namelijk nog heel veel gebruikers van isdn te zijn. Dat lijkt gek voor zo'n oude techniek, in deze tijden van pon-over-ftth, docsis 3.1 en 5g. Het gaat echter niet zozeer om consumenten; die zijn in overgrote meerderheid al lang en breed op dsl, kabel of glasvezel overgestapt. Daarnaast gaat het veelal om specifieke toepassingen, vooral alarmsystemen, spreekluistersystemen in liften, pinautomaten en faxen. Dat zijn toepassingen waarvoor het al die jaren 'gewoon werkte' en waarvoor geen reden was om over te stappen.

Om hoeveel aansluitingen het precies gaat, is niet helemaal duidelijk. De Autoriteit Consument & Markt hield het in zijn laatste Telecommonitor op nog altijd 139.000 aansluitingen. Volgens de cijfers van de ACM daalt het aantal aansluitingen al jaren gestaag, waarbij vooral opvalt dat de aankondiging in 2017 om ermee te stoppen niet tot een flinke daling heeft geleid. Volgens schattingen van Tele2 Zakelijk en T-Mobile uit april gaat het om aansluitingen van 50.000 bedrijven, die daarmee dienstverlening dreigen te verliezen.

KPN-woordvoerder Stijn Wesselink meldt Tweakers: "Op dit moment zijn nog enkele tienduizenden lijnen, dus niet klanten, actief. Het grootste deel van de isdn-klanten is inmiddels overgestapt op een toekomstvast alternatief."

De reden dat KPN met isdn stopt, is volgens hem dat isdn als dienst overbodig is geworden door de komst van breedband en dat de technologie verouderd raakt. Verder wijst hij erop dat het aantal gebruikers van traditionele telefoniediensten in de laatste jaren sterk afneemt. De woordvoerder zegt het niet, maar het stoppen houdt ongetwijfeld ook verband met KPN's strategie om volledig over te stappen naar een op ip gebaseerd netwerk, zijn netwerkinfrastructuur te vereenvoudigen en te convergeren, en zich voor de toekomst meer op glasvezel te richten. Ook zullen de kosten voor het in stand houden van isdn een rol spelen.

Isdn30 krijgt nog even respijt

KPN schuift zijn zakelijke internet & bellen-aanbod naar voren voor klanten die nog van isdn gebruikmaken. Andere dienstverleners adviseren desbetreffende klanten om bijvoorbeeld gehoste voipplatforms te nemen of over te stappen op voip-telefooncentrales via sip trunk. Daarnaast is het gebruik van enkelvoudige pstn een mogelijkheid, aangezien dit niet verdwijnt.

Wat ook nog niet verdwijnt, zijn isdn15-, isdn20- en isdn30-verbindingen. Dit zijn de isdn-verbindingen met respectievelijk vijftien, twintig en dertig kanalen. De reden is volgens Wesselink dat dit type verbindingen 'technisch anders in elkaar steekt'. Uiteindelijk moet in oktober 2021 ook het doek voor isdn15, 20 en 30 vallen.

Hoewel KPN dus formeel op 1 september 2019 stopt met isdn1 en 2, verliezen klanten die nog niet over zijn op een alternatief, niet direct hun verbinding. "Hoe wordt omgegaan met klanten die isdn dan nog steeds gebruiken, verschilt per aanbieder", volgens Wesselink. "Elke telecomaanbieder maakt zijn eigen afweging hoe met de uitfasering van de isdn-dienstverlening naar zijn klanten wordt omgegaan. KPN heeft voor alle telecomaanbieders, en daarmee ook voor de nog actieve isdn-klanten, een beperkte coulanceperiode in het leven geroepen. KPN verwacht dat ergens in het eerste kwartaal van 2020 alle lijnen zullen zijn opgeheven; daarna is isdn1/2 als dienst niet meer beschikbaar."

Daarmee ziet het uitfaseringstraject er als volgt uit:

Dienst	Datum
Analoge pstn-telefonie meervoudig, isdn1/2	1 september: einde dienstverlening
Analoge pstn-telefonie enkelvoudig	Blijft bestaan
Analoge pstn-telefonie meervoudig	uiterlijk 1 april 2020: einde beschikbaarheid
Isdn1/2	uiterlijk 1 april 2020: einde beschikbaarheid
Isdn15/20/30	1 oktober: start uitfasering

De technologie: kanalen van 64kbit/s

De voorloper van de huidige International Telecommunications Union-standaardisatieorganisatie legde eind jaren tachtig van de vorige eeuw de reeks standaarden voor integrated services digital network vast. Het ging om een internetstandaard voor verkeer via het public switched telephone network, het pstn, oftewel het op circuitswitching gebaseerde telefoonnetwerk, dat toen nog analoog was.

ISDN 1991 In die tijd verliep de toegang tot internet via inbelconnecties over de analoge plain old telephone service van het pstn. Daarbij converteert een modulator/demodulator, oftewel een modem, het digitale signaal van een computer naar een analoog signaal. Na de handshake met een andere modem verstuurt de eerste modem het analoge signaal via een toon op een bepaalde frequentie die als drager dient. De andere modem converteert het analoge signaal terug naar een digitaal signaal.

Begin jaren negentig waren zo modems beschikbaar die dankzij de ITU-T-standaarden V.32 en V.32bis snelheden van respectievelijk 9,6kbit/s en 14,4kbit/s boden over een draagfrequentie van 1650Hz. Hoewel nieuwere standaarden hogere snelheden opleverden, tot 33,6kbit/s halverwege de jaren negentig dankzij V.34, bleek al wel dat er niet veel rek meer in zat. Tel daarbij op de overige nadelen van analoog, zoals verlies van audiokwaliteit bij telefonie, een trage verbindingsopbouw en het feit dat bij een internetverbinding niet kon worden getelefoneerd. Isdn werd daarmee als dé opvolger van pots en dial-upmodems gezien.

Isdn kan wel tegelijk telefonie en datadiensten over een aansluiting bieden. Het is een end-to-end digitale verbinding over telefoonlijnen die voor spraak en data verschillende kanalen gebruikt. De kwaliteit van gesprekken is aanzienlijk beter en de dataoverdracht verloopt efficiënter doordat geen omzetting naar analoog en vice versa nodig is. De overdracht verloopt via zogenoemde b-kanalen, waarbij de b staat voor bearer of drager. Deze kanalen hebben elk een bandbreedte van 64kbit/s.

NT1
NT1-adapter Door HandigeHarry - Publiek domein, Wikimedia
Bij isdn2 zijn dat twee kanalen van 64kbit/s. Zoals gezegd spreekt KPN van isdn1, maar dat is simpelweg isdn2 met een uitgeschakeld kanaal. Naast de twee 64kbit/s-kanalen van het b-type is er een d-kanaal van 16kbit/s, het deltakanaal. Dit kanaal is voor onder andere controle, nummer- en naamdoorgifte, en het opzetten en verbreken van de verbinding. Pots gebruikt een wisselstroom om de telefoon 'over te laten gaan', dit is een in-band signal, maar bij isdn gaat het dankzij het d-kanaal om een out-of-bandsignaal dat geen bandbreedte van het draagkanaal inneemt of bestaande connecties verstoort. Modems gebruiken na het 'draaien' van het nummer via Dual-Tone Multi-Frequency nog een reeks geluiden bij de handshake om een verbinding op te zetten. Bij isdn verloopt dit digitaal waardoor het opzetten van de verbinding veel sneller gaat. Deze 2B+D-configuratie van isdn2 heet de basic rate interface. Omdat bundelen van b-kanalen mogelijk is, kon isdn2 een maximale bandbreedte van 128kbit/s + 16kbit/s bieden.

Daarnaast is er de 30B+D-configuratie van isdn30: de primary rate access. Hierbij gaat het om dertig b-kanalen van 64kbit/s en bij deze variant biedt het d-kanaal ook 64kbit/s. Omdat het d-kanaal een continue verbinding kan hebben, werd dit ook voor dataoverdracht gebruikt, bijvoorbeeld voor telemetrie en alarmsystemen. Eind 2014 stopte KPN al met zijn DigiAccess- en Dedicated Access-diensten hiervoor. Dankzij channelbonding is de bandbreedte van isdn30 1,92Mbit/s + 64kbit/s. KPN bood ook isdn15 en 20 aan, maar opnieuw geldt dat dit isdn30 is met uitgeschakelde kanalen.

Gebruikers hadden voor het aansluiten via isdn2 een NT1-adapter of network terminating unit 1 nodig. Deze moesten ze verbinden met het IS/RA-aansluitpunt voor het kopernetwerk. De adapter zette het enkele aderpaar om in twee aderparen voor het aansluiten van twee apparaten, waaronder bijvoorbeeld isdn-centrales. Voor isdn30 moesten providers en bedrijven speciale multiplexer/demultiplexer-apparatuur hebben en in de praktijk ging het bij bedrijven om pbx-telefooncentrales voorzien van pri-kaarten.

PTT Telecom ISDN Centrale 2 8+
De ISDN Centrale 2-8+ van PTT Telecom
In de praktijk werd isdn2 vooral door thuisgebruikers en kleine en middelgrote bedrijven afgenomen en isdn30 door grote bedrijven, die daar verschillende apparaten op konden aansluiten, waaronder computers, faxen en telefooncentrales. Voor isdn2 leverde KPN, toen nog PTT Telecom, bijvoorbeeld de ISDN Centrale 2-8+, waarop acht analoge toestellen zoals faxen en modems konden worden aangesloten en die een interne S0-bus had om acht isdn-apparaten zoals een pc-kaart op aan te sluiten. Andere bekende centrales waren de Homevox, Duovox. Moduvox en Quattrovox.

Opkomst en einde

Grootzakelijke gebruikers bundelden b-kanalen om voldoende bandbreedte te hebben voor videoconferencing en ook in de omroepwereld was isdn vanaf begin jaren negentig gemeengoed vanwege de goede geluidskwaliteit. De VPRO riep ter gelegenheid van zijn komst naar internet september 1994 uit tot 'digitale maand' en zond mede hierom een via isdn ontvangen optreden van de Britse band de Future Sound of London uit op fm-radio. De band speelde live vanuit hun studio in Londen, al zijn er vraagtekens bij het live-gehalte, waarbij het signaal via isdn naar VPRO's Villa 65-studio werd gezonden om verder via fm de ether in te worden geslingerd. Via de website van de band konden luisteraars beelden bij de muziek zien.

Voor veel thuisgebruikers betekende isdn de eerste kennismaking met online. Omdat de telefoonlijn niet langer werd bezet door een dataverbinding, werd de drempel om de online wereld te verkennen kleiner. Zo vielen de hoogtijdagen van het bulletin board system samen met de opkomst van isdn. Dankzij FidoNet konden bbs-gebruikers bijvoorbeeld berichten uitwisselen en ook was het spelen van zogenoemde doorgames via bbs populair. Mede dankzij isdn werd in Nederland De Digitale Stad een succes. Gebruikers konden zich daar via Telnet uren vermaken met chatten in de cafés of de Metro, een soort multi user dungeon.

PTT Telecom, de voorloper van KPN, introduceerde isdn eind 1991 in de vier steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Vanaf 1 juni 1993 was de techniek in gebieden met een driecijferig netnummer, de regio's met veel aansluitingen, beschikbaar en vanaf 1 januari 1996 kon in heel Nederland een isdn-aansluiting worden afgenomen. In september 1996 realiseerde PTT Telecom de vijftigduizendste isdn2-aansluiting. De piek lag in 1999, toen de provider, inmiddels onder de naam KPN Telecom, 1,57 miljoen isdn-aansluitingen kon noteren.

Tegen die tijd verschenen modems met een bandbreedte van 56kbit/s, wat voor veel internetters voldoende was. Een internetabonnement kostte in 2000 bij Planet Internet, Cistron, Euronet of Xs4all twintig tot dertig gulden per maand, een isdn2-abonnement kostte het dubbele. Belangrijker waren de opkomst van de kabel en de aankondiging van adsl MXstream door KPN in 1999. Met kabel en adsl kregen gebruikers niet alleen een hogere snelheid, rond de eeuwisseling theoretisch een downstream van 512kbit/s, maar waren ze ook verlost van de telefoonkosten van inbellen en isdn. Feitelijk werd daarmee negentien jaar geleden al het einde van isdn ingeluid.

 

BRON: https://tweakers.net/reviews/7306/het-einde-van-isdn-doek-valt-voor-netwerktechniek-van-de-jaren-90.html